آن‌که می‎ماند باید داستان بگوید

مارگارت اتوود، نویسنده‌ معاصر کانادایی، سه رمان به هم پیوسته دارد که در یک دهه (۲۰۰۳ تا ۲۰۱۳) منتشر شده‌اند. این سه رمان روایت یک اتفاق است و پاسخی است به این پرسش که چه می‌شد اگر ما راهی را ادامه دهیم که اکنون در آنیم. روایت‌های سه رمان، گمانه‌زنی درباره‌ آینده‌ای است که بر اساس امروز شکل می‌گیرد.

نشست هفتگی مرکز فرهنگی شهر کتاب با حضور دکتر حامد حبیب‌زاده، به بررسی مفهوم ادبیات گمانه‌زن و سه‌گانه‌ اتوود اختصاص داشت. او ادبیات داستانی را صفت آزادگان دانست و گفت: داستان نجات‌دهنده است؛ باید بگویی تا زنده بمانی و اگر نگویی، می‎میری. آن‌که می‎ماند، باید داستان بگوید.

حبیب‌زاده یادآور شد: اگرچه داستان گمانه‌زن با مقوله‌های آشنایی چون علم و آینده‌نگری تداعی می‎شود، فاقد پدیده‌هایی چون هیولا، عفریته، سفینه‌ فضایی، سفر بین سیاره‎ای، و سفر در زمان است. آدم‌هایش از کره مریخ نیامده‎اند. داستان گمانه‎زن روی زمین اتفاق می‎افتد. روایتی است که با منطق واقعیتی که با هم توافق کرده‎ایم یا توطئه کرده‎ایم واقعیت بدانیمش نیز به شکل علت و معلولی سازگار است. گمانه‌زنی، هم حدس است، هم خیال، هم تفکر و تعمق. داستان گمانه‎زن، در واقع، گزارشی است از جهانی که در آن زندگی می‎کنیم.

عکس‌هایی است از دنیای امروز، شامل دغدغه‌های زیست‌محیطی، دستکاری طبیعت، جانوران و گیاهان در حال انقراض، تغییرات ژنتیکی، پیوندهای ژنی، بازی‌های برخط رایانه‎ای، خصوصی شدن سازمان‌های امنیت عمومی، کودکان کار، بازار سیاه خرید وفروش اعضای بدن، جهانی شدن، رستوران‌های زنجیره‌ای، سازمان‌های خیریه مشکوک، مهاجرت‌های غیرقانونی، پناهجویان، فرقه‌های مذهبی، بیماری‌های آزمایشگاهی، تجارت پورنوگرافی، تن‌محوری، فناوری در خدمت بدن، وبه بهای حاشیه رفتن ذهن و روح، امپراتوری رسانه‌ها در شکل‌دهی واقعیت ما، و بمباران‌های تبلیغاتی. اما مخرج مشترک همه این‌ها از بین رفتن مرز بین واقعیت و مجاز، اصیل و تقلبی، و طبیعی و مصنوعی است.

عضو گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه کاشان در ادامه افزود: سه رمان اتوود، اریکس و کریک، سال طوفان، مددآددام، روایت یک اتفاق است و پاسخی است به یک پرسش که چه می‎شود اگر ما راهی را ادامه دهیم که هم‎اکنون در آنیم. دغدغه اتوود در این سه‎گانه چون نیم قرن داستان‎‎نویسی‎اش بقای زمین و موقعیت انسان روی زمین است. پرسش این است که اگر بشرِ امروز با مختصاتی که می‎شناسیم به کارهایی که می‎کند ادامه دهد، زندگی در روی کره زمین به چه سمتی می‎رود؟ اتفاق به ظاهر بیماری همه‎گیری است که نسل بشر را روی کره زمین نابود می‎کند. این بیماری ظاهراً نتیجه کار دانشمندان عددمحوری است که مرزهای دانش را به‌خصوص در حوزه زیست‎شناسی درمی‎نوردند.

هرچه عدد ارج بیشتری می‎یابد، قرب واژه کمرنگ‎تر می‎شود تا جایی که متخصصینِ حرف، کلمه و داستان تنها در حوزه تبلیغات این مدینه فناورانه پذیرفته می‎شوند. اما در دنیایی که به مدد تکنولوژی پدید آمده و با یک بیماری دست‌ساز بشر نابود می‎شود، اتفاقاً راز بقا واژه‌بلدی است. کسانی می‎مانند که بلدند با واژه‎ها بازی کنند و داستان‎های خود را روایت کنند. روایت‎های سه رمان‎ که گمانه‌زنی درباره آینده‎ای است که بر اساس امروز شکل می‎گیرد، به شکل حیرت‌انگیزی بازنویسی گذشته می‎شوند. در حالی‌که بدیهی به نظر می‎رسد یک پیش‌بینی باشد یک پس‌بینی تمام‌عیار می‎شود، شاید چون بشر علیرغم ارتقا ابزار زندگی همان احساسات، شیفتگی‎ها، و دغدغه‌هایی را دارد که داشت. اتوود با برجسته‌سازی دو ویژگی عددمحوری و واژه‌بلدی و رابطه بین این دو، جهانی را می‎آفریند که در آن توجه بیش از حد به عدد و بی‌توجهی به واژه دنیای فنآورانه‌ای را می‎سازد که نهایتش فاجعه است. دنیا را دانشمند فنآور می‎سازد، ولی آن‌که جان سالم به‌در می‎برد کسی است که با جادوی واژه و روایت آشنا است.

حبیب‌زاده گفت: داستان نجات‌دهنده است. بگو و زنده بمان. اگر نگویی، می‎میری. آن‌که می‎ماند، باید داستان بگوید.» و به خواندن بخش‌هایی از رمان‌های اتوود پرداخت. وی در پایان گفت: در گلستان روایتی کوتاه است در صفحه آخر باب هشتم «در آداب صحبت» که هنری دیوید تورو در پایان بخش اول کتابش، والدن، به طور کامل، آن را نقل می‌کند: «حکیمی را پرسیدند چندین درخت نامور که خدای عزوجل آفریده است و برومند هیچ یک را آزاد نخوانده‌اند مگر سرو را که ثمره‌ای ندارد. در این چه حکمت است؟ گفت هر درختی را ثمره معین است که به وقتی معلوم به وجود آن تازه آید و گاهی به عدم آن پژمرده شود و سرو را هیچ از این نیست و همه‌وقتی خوشست و این است صفت آزادگان.